Konu/Kavramlar: Düzgün yansıma, dağınık yansıma, gelen ışın, yansıyan ışın, yüzey normali Bir cismi görebilmek için o cisimden gözümüze ışık gelmesi gerektiğini öğrendik. Etrafımızda gerçekleşen birçok olayı, gözümüzle tanır ve algılarız. Görme olayı tamamen ışıkla gerçekleşmektedir.
Etrafımızdaki varlıklardan bir kısmı çevreye ışık yayar. Buna örnek olarak Güneş, yıldızlar, lamba, ateş böceği verilebilir. Onları görmemizin sebebi ışık yaymalarıdır. Bir de ışık yaymadıkları hâlde ışık kaynağından ışık aldıkları için görebildiğimiz cisimler vardır. Örnek olarak çiçek, ev, masa, sandalye verilebilir. Peki, bu nasıl oluyor? Aydınlatılmış cisimleri, ancak bir ışık kaynağından aldığı ışığı bize gönderdikleri zaman görebiliriz. Acaba, bu cisimler aldığı ışığı bize nasıl gönderir? Işığın bir cisme çarparak yön değiştirmesine yansıma denir. Dolayısıyla cisimleri görmemiz, cisimlere çarpan ışınların yansıyıp gözümüze gelmesi ile gerçekleşir. Yansıma, cisimleri görmenin dışında günlük yaşamda birçok alanda yararlandığımız bir olaydır. Periskop, mikrodalga fırın, teleskop, ışıldak, deniz feneri, otomobil farı, uydu yayınlarını alan çanak antenler, dikiz aynaları yansıma olayından yararlanılarak yapılmaktadır. Işık düzgün ve pürüzlü yüzeylerde yansıdığında farklı durumlar ortaya çıkar. Şimdi, bu durumları inceleyelim.
1. IŞIK, DÜZGÜN VE PÜRÜZLÜ YÜZEYLERDE NASIL YANSIR?
1. görseldeki dağın göl yüzeyinde net bir görüntüsü oluştuğu hâlde 2. görseldeki dağın görüntüsü net değildir. Bu olayın sebebinin ışığın düzgün ve dağınık yansıması ile ilgili olduğunu biliyor musunuz?
- Cevap: Bu sayfada soru bulunmamaktadır.
Görseldeki çocuk topa vurduğunda top, duvara çarparak gösterildiği şekilde yön değiştirerek yoluna devam eder. Yansıma olayında ışık ışınları cisimlere çarptığında topun yaptığı harekete benzeyen bir hareket yapar. Işığın çarptığı cisim düz değil de pürüzlü bir yapıda ise ışık ışınlarının bir kısmı diğerlerinden farklı şekilde yön değiştirerek yoluna devam eder. Şimdi, pürüzlü ve düz yüzeylerde ışığın yansıması ile
ilgili etkinlik yapalım.
DÜZGÜN VE DAĞINIK YANSIMAYI GÖZLEMLİYORUM
Hangi Malzemeler Gerekli?
• Alüminyum folyo
• Lazer ışık kaynağı
• Saplı ekran ve ayağı (2 adet)
• Cetvel
• Grafik kâğıdı
Etkinlik Nasıl Yapılacak?
• Sınıf mevcuduna ve malzeme durumuna göre gruplar oluşturalım.
• Alüminyum folyodan 30 cm uzunluğunda iki parça koparalım.
• Kopardığımız folyolardan bir tanesini buruşturarak yüzeyini pürüzlü hâle getirelim.
• Diğer folyo parçasını ise buruşturmadan bu iki folyolu görseldeki gibi yan yana yerleştirelim.
• Sınıf ortamını mümkün olduğu kadar loş hâle getirelim.
• Işık kaynağını önce düzgün folyo üzerine, daha sonra buruşturulmuş folyo üzerine tutalım.
• Işık kaynağını, ışınlar ekrana doğru yansıyacak şekilde tutalım.
• Yansıyan ışınların ekranda oluşan görüntüsünü gözlemleyelim.
- Cevap: Bu sayfada soru bulunmamaktadır.
• Işık ışınlarının düzgün ve pürüzlü yüzeylerde nasıl yansıdığını grafik kâğıdı üzerinde çizelim.
- Cevap:
Sonuçları Değerlendirelim
Düzgün folyodan yansıyan ışınlar mı yoksa pürüzlü folyadan yansıyan ışınlar mı ekranda dağınık bir görüntü oluşturdu?
- Cevap: Pürüzlü yüzeyler ışığı dağıtarak yansıttığı için pürüzlü yüzeyden yansıyan ışınlar dağınık bir görüntü oluşturdu.
2. YANSIMANIN KURALLARI NELERDİR?
Bir cisme çarpan ışık, gelişigüzel yansımaz. Güneş ışınlarını bir aynayla belli bir yere yöneltmek isterseniz aynaya belli bir yön vermeniz gerekir. Güneş’ten gelerek küçük aynanızda yansıyan ışığı, sağa doğru yöneltmek için aynayı biraz sağa döndürmeniz; yukarı yöneltmek için küçük bir açı ile yukarı çevirmeniz gerekir. Bu durum bize, ışığın bazı kurallara uyarak yansıdığını gösterir. Yansıma olayında, ışık kaynağından çıkarak bir yüzeye ulaşan ışına “gelen ışın”, bu yüzeyden geldiği ortama geri dönen ışına da “yansıyan ışın” denir. Işığın yansıtıcı yüzeye düştüğü noktaya dik olarak çizilen çizgiye “normal” denir. Yüzeyin duruş şekli nasıl olursa olsun normal, ışığın yüzeye değdiği noktadan yüzeye dik olarak çizilir. Gelen ışının normalle yaptığı açıya “gelme açısı”, normalle yansıyan ışın arasındaki açıya da “yansıma açısı” denir.
Işınların yüzeyden yansıması bir kurala göre gerçekleşir. Bu kurallara yansıma kanunları denir. Yansıma kanunları şu şekildedir:
1. Gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normali aynı düzlemdedir.
2. Gelme açısı, yansıma açısına eşittir.
Yansıma kanunlarını etkinlik yaparak gözlemleyelim.
- Cevap: Bu sayfada soru bulunmamaktadır.
GELEN IŞIN, YANSIYAN IŞIN VE YÜZEY NORMALİ ARASINDAKİ İLİŞKİ
Hangi Malzemeler Gerekli?
• Düz ayna (takozlu)
• Işık kaynağı (lazer)
• Optik daire
• Üçayak
Etkinlik Nasıl Yapılacak?
• Sınıf mevcuduna ve malzeme durumuna göre gruplar oluşturalım. Aşağıdaki tabloyu defterimize çizelim.
• Optik daireyi üçayak üzerine yerleştirelim. Düz aynayı, optik daireye tutturalım.
• Düz aynanın tam ortasında, aynaya dik bir doğrultu belirleyelim. Yani düz aynanın yüzey normalini belirleyelim.
• Düz aynaya, yüzey normali ile 60° lik açı yapacak şekilde ışın gönderelim.
• Yansıyan ışının yüzey normali ile yaptığı açıyı ölçerek bunu tabloya yazalım.
• Aynı işlemi 30° ve 0° ile tekrarlayalım.
Sonuçları Değerlendirelim
1. Gelen ışın ve yansıyan ışın hangi düzlemde oluştu?
- Cevap: Gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normali aynı düzlemdedir.
2. Gelme açısı ile yansıma açısı eşit mi?
- Cevap: Gelme açısı, yansıma açısı ile eşit büyüklüktedir.
Yandaki görselde, göl yüzeyinin her noktasından çizilen normaller, birbirine paraleldir. Evlerden gelen ışınların tümü göl yüzeyinde düzgün yansıma gerçekleştirdiği için dağılma olmayacaktır. Evlerin göl üzerinde düzgün bir görüntüsü oluşacaktır. Yansımanın kuralları düzgün yansımada olduğu gibi dağınık yansımada da geçerlidir. 2. görseldeki deniz yüzeyi düzgün olmadığı için yüzeyin her yerine çizilecek normaller farklı doğrultularda olur. Bu durumda, ışık demetindeki her ışının çarptığı noktada normalle yaptığı açı, diğer ışınlarınkinden farklı olur. Her ışın, gelme açısına eşit bir açıyla yansıdığı için, her ışının yansıma açısı da farklı olacaktır. Böylece her bir ışın, farklı yönlere doğru dağınık yansıyacaktır. Bu nedenle Güneş’in su üzerinde görüntüsü net oluşmayacaktır.
Şekildeki gibi bir aynaya gelen ışınla ilgili aşağıda verilenleri tamamlayınız.
- Cevap:
• Gelme açısı: b açısı
• Yansıma açısı: c açısı
• Gelen ışın: k ışını
• Yansıyan ışın: ı ışını
Kendimizi Değerlendirelim 5.2
A. Aşağıdaki şemada en alttaki cümleden başlayınız. Cümle doğru ise turuncu, yanlışsa mavi lazer ışığını izleyiniz. Her doğru cevapta 1, yanlış cevapta 0 puan alacaksınız. Buna göre her çıkış için alacağınız toplam puanları alttaki puan çizelgesine yazınız.
- Cevap:
➢ Işık, doğrusal bir şekilde yayılır. (Doğru)
➢ Işık, bir engelin kenarından dolanabilir. (Yanlış)
➢ Yansıma açısı, gelme açısına eşittir. (Doğru)
➢ 4. çıkışa ulaştık.
Aşağıdaki metinde bazı kısımlar boş bırakılmıştır. Buralara yazılması gereken sözcükler yukarıdaki kutucuklar içinde verilmiştir. Sözcükleri bulup yerine yazınız.
Teknoloji, yön, enerji, parlak, ışın, ısıya, yansıma, doğrusal
- Cevap:
Işık bir enerji türüdür. Bunu Güneş’ten gelen ışınların yeryüzüne çarptıklarında ısıya dönüşmelerinden anlayabiliriz. Işık olaylarını daha iyi anlamak ve ifade edebilmek için ışığı sanal bir kavram olan ışın ile gösteririz. Işığın yayılmasını gösteren çizimlerde bu çok kullanışlı olur. Işık doğrusal yolla yayılır. Işık bazı maddelere çarptığında yön değiştirerek yoluna devam edebilir. Işığın bir cisme çarparak geri gelmesi ya da yön değiştirmesine yansıma denir. Bazı cisimlerin parlak görünmesinin nedeni, ışığı iyi yansıtmalarıdır. Işığın yansımasından, günlük yaşamda ve teknoloji çok yararlanırız.
“5. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı SDR Dikey Yayınları Sayfa 107-108-109-110-111-112-113 Cevapları” beğendiyseniz sosyal medyada paylaşabilir ve aşağıda bulunan emojilerle duygularınızı ifade edebilirsiniz 🙂
